«هيئتهاي مذهبي بايد کلاس درس باشد. يعني اگر کسي يک دهه رفت پاي منبري نشست، آخر دهه احساس کند يک مطلب را فهميده است. مثلاً فهميده باشد که خواص و عوام عاشورا چه کساني بودند و چه موضوعاتي موجب شد تا عده‌اي در برابر امام معصوم عليهالسلام قرار بگيرند و او را به شهادت برسانند».
به گزارش خبرنگار سلام لردگان، هيئتهاي مذهبي داراي چند ويژگي هستند که آنها را از ساير تشکل‌ها و جمع‌ها جدا مي‌سازد: اولين ويژگي‌شان اين است که توسط مردمي که علاقهمند به اسلام و ائمهي طاهرين عليهمالسلام هستند اداره مي‌‌شوند و بر محور عشق به ائمهي طاهرين عليهمالسلام تشکيل شده‌‌اند. ويژگي دوم اين است که هزينه‌هاي اين هيئت‌ها توسط خود مردم تأمين ميشود و نه دستگاه‌هاي دولتي و حکومتي. ويژگي سوم هم اين است که سه عنصر «مردم»، «روحانيت» و «مداح» در اين هيئت‌ها جمع شده‌‌اند. «مردم» هيئت را تشکيل مي‌دهند و هزينه‌هايش را تأمين ميکنند، «روحاني» بهعنوان کسي که معرفت و محبت به ائمه عليهمالسلام را گسترش مي‌‌دهد، و «مداح» هم بهعنوان هنرمندي که مي‌تواند اين محتوا را به دل و جان مردم منتقل کند در هيئت حضور دارد.
هيئتهاي مذهبي در طول تاريخ بهخصوص در طول تاريخ تشيع در ايران، عامل اصلي گسترش فرهنگ اسلامي در بين مردم و نهادينه کردن آن بوده‌‌اند. رهبر معظم انقلاب راجع به اين موضوع فرمودهاند: «ما مسلمان‌ها و بهخصوص ما شيعيان، امتيازي داريم که ديگر مليت‌ها و اديان اين امتياز را به قدر ما ندارند و آن عبارت است از اجتماعات ديني که به شکل روبه‌رو، چهره به چهره، نفس به نفس تشکيل ميشود که اين را در جاهاي ديگر دنيا و در اديان ديگر کمتر ميشود پيدا کرد. هست؛ نه به اين قوّت، نه به اين وسعت، نه به اين تأثيرگذاري و محتواهاي راقي.» (1387/4/4)
توصيه‌هاي رهبر انقلاب به هيئات:
توصيه‌هايي که رهبري در مورد هيئات مذهبي مطرح ميکنند، زياد و متنوع است اما مي‌توان آنها را به‌طور کلي در شش دسته طبقه‌بندي کرد:
1. فضاي هيئت
دربارهي فضاي جلسات، حضرت آقا معتقدند که بايد تلفيقي از عنصر «منطق» و «عاطفه» باشد. ايشان معتقدند اساس حرکت تشيع بر «منطق قوي» و «عواطف» استوار است. يعني اگر جلسهاي باشد که بحثهاي استدلالي آن زياد باشد، اما بحثهاي محبتي و عاطفي آن کم باشد، اين جلسه معمولاً نمي‌تواند مخاطب را جذب خودش کند. افراد معمولاً سراغ جلسهاي مي‌روند که بخشي از آن استدلال باشد و بخشي هم عاطفه. اين امتزاج عاطفه و استدلال هميشه مورد تأکيد رهبر انقلاب بوده است. ايشان فرمودهاند: «اولاً اساس حرکت عمومي تشيع علاوه بر منطق قوي بر عواطف بود. از روز اول تا امروز در کنار عقل، عشق حضور جدي داشت؛ براي همين هم حرکت تشيع نابود نشد يعني از بين نرفت و الا بايد صد مرتبه در امواج متلاطم سياست‌هاي متعرض و عنان‌آلود نابود شده بود. منطق قوي است. يعني صرف عواطف نيست، اما منطق تنها هم نيست. عواطف هم با آن درآميخته است. اين از آن‌جاهايي است که عقل و عشق با هم مي‌سازد.» (1381/7/20)
2. منبر
ايشان در جلسهاي در جمع فعالان هيئتهاي رزمندگان اسلام دربارهي اهميت و کارکرد منبر در هيئت فرمودند: هيئتهاي مذهبي بايد کلاس درس باشد. يعني اين‌طور مي‌فرمايند که اگر کسي 10 جلسه يا يک دهه رفت پاي منبري نشست، آخر دهه احساس کند يک مطلب را فهميده است. مثلاً فهميده باشد که خواص و عوام عاشورا چه کساني بودند و چه موضوعاتي موجب شد تا عده‌اي در برابر امام معصوم عليهالسلام قرار بگيرند و او را به شهادت برسانند. لذا ايشان در مورد بحث منبر مي‌فرمايند که عزاداري را واقعاً به معناي حقيقي کلمه بايد به صورت کلاس درس دربياوريم. اين حالت را ما الان کم مي‌بينيم، بهخصوص در هيئت‌ها کم مشاهده ميشود. اين جزو نقص‌هاي کار کنوني کشور ما است. اين همه مجالس عزا و اين همه مناسبت‌هاي مربوط به وفات و شهادت و مواليد ائمه عليهمالسلام که اجتماعات مردم را به صورت طبيعي به وجود مي‌آورند يک فرصت بسيار بزرگي است و فرمودند از اين فرصت‌ها بايد شما استفاده کنيد. (1386/8/2)
3. هيئت نبايد سکولار باشد
در جلسهاي که سال گذشته اعضاي ستاد مرکزي هيئت رزمندگان اسلام خدمت حضرت آقا رسيدند، بنده صحبت کردم و اشاره داشتم که ما در هيئت‌ها به شعرا و سخنرانان خودمان گفتيم که بايد به دغدغه‌هاي نظام اسلامي که دغدغه‌ي مردم هم هست پرداخته شود و از اين جلسات بايد براي بصيرت‌‌افزايي استفاده شود. ايشان هم بعداً در خلال صحبت خود به همين موضوع اشاره کردند و فرمودند: «يک نکته هم همين مطلبي است که آقاي نجات اشاره کردند که درست هم هست. هيئت‌ها نمي‌توانند سکولار باشند؛ هيئتِ امام حسينِ سکولار ما نداريم! هرکس علاقهمند به امام حسين است، يعني علاقهمند به اسلام سياسي است، اسلام مجاهد است، اسلام مقاتله است، اسلام خون دادن است، اسلام جان دادن است؛ معناي اعتقاد به امام حسين اين است. اين‌که آدم در يک مجلس روضه يا هيئت عزاداري مراقب باشد که نبادا وارد مباحث اسلام سياسي بشود، اين غلط است.»
يعني هيئت اين نيست که به سياست کاري نداشته باشد؛ چون بعضي سخنران‌ها عادت کردند که مي‌گويند ما سياسي نيستيم. رهبر انقلاب معتقدند اين عبارت، عبارت صحيحي نيست. ايشان فرمودهاند: «يکي از خصوصيات ائمهي طاهرين اين بوده که همه‌ي آنها مبارزين و مجاهيدن في‌سبيل الله بودند. يکي از ائمهي طاهرين را سراغ نداريد که اينها در موضع مجاهدت و مبارزه قرار نداشته باشد.» (1382/8/2)
اين آموزه و اين خط همان عاملي است که موتور محرکه‌ي شيعه را به کار انداخته است و ما بعد از 1300 سال از ظهور اسلام، شاهد هستيم پرچم شيعه در مناطقي از جهان اسلام بلند شده و اين مسأله باعث عصبانيت سياسيون، متعصبين و متحجرين منطقه و جهان شده است. ما قبل از انقلاب با تمسک به همين آموزه‌‌ها مبارزه مي‌کرديم. شهادت‌طلبي‌‌ها و مبارزه‌ي ما با طاغوت از همين منبرها شروع شد. يعني اين‌که حضرت امام رحمه‌الله عصر روز عاشوراي سال 42 تشريف مي‌برند به مدرسه‌ي فيضيه و آن منبر معروف خود را مي‌روند و خطاب به شاه مي‌گويند که اي جناب شاه! من به تو نصيحت مي‌‌کنم، دست از اين اعمال و رويه بردار، من ميل ندارم که اگر روزي ارباب‌‌ها بخواهند تو بروي، مردم شکرگزاري کنند؛ من نمي‌‌خواهم تو مثل پدرت بشي و شروع ميکنند به شاه نصيحت کردن. بنابراين حضرت امام در برهه‌‌هاي مختلف از عاشورا و تاسوعا و اربعين و محرم و صفر استفاده کردند براي پيروزي نهضت عليه رژيم. اين يعني هيئت سياسي.
همچنين پس از پيروزي انقلاب هم ما از اين ظرفيت استفاده کرديم. يعني ما در دفاع مقدس با تمسک به مبارزه و شهادت‌طلبي ائمه عليهمالسلام بود که رزمندگان خودمان را تشويق مي‌کرديم؛ رزمندگان ما با سربندهاي «يا فاطمة‌الزهرا» و «يا حسين» به جبهه‌ها رفتند و در آن‌جا هم مي‌گفتند که ما مي‌خواهيم همان‌طور که امام حسين عليهالسلام شهيد شد، ما هم شهيد بشويم.
پس معرفت‌زايي و شناخت بايد از مهمترين کارکردهاي هيئت باشد. يکي از مهمترين کارها اين است که به مردم بگوييم «هويت حسيني» و «هويت يزيدي» در دوران حاضر مربوط به چه کساني است. چنان‌چه رهبر انقلاب فرمودهاند: «فهميدن قضيه‌ي عاشورا فقط در تاريخ نيست، در هر زماني بايد ديد عناصر تشکيل‌دهنده‌ي هويت يزيدي کجا پيدا ميشود؟ آن‌‌گاه در مقابلش بايد عناصر تشکيل دهنده‌ي هويت حسيني را به ميدان آورد. منبر بايد انسان‌ساز باشد، انديشه‌ساز باشد. روضه و نوحه و سينه‌زني بايد فضا را از مسائل زنده‌ي حسيني، معرفت و آگاهي پر کند.» (1387/1/23)
4. مداح هيئت
راجع به مداحي به‌‌طورکلي نظر رهبر انقلاب اين است که اگر محتواي شعر و نوع خواندن آن مداح هنرمندانه باشد بعضاً تأثيرش از دو يا سه منبر هم بيشتر است. بارها ايشان در صحبت‌هاي خود فرمودهاند که مداح باعث «معرفت‌‌افزايي» به افراد ميشود. ايشان مداحي را «جوشاندن چشمه‌هاي عواطف در دل‌ها» مي‌دانند: «مداحي، معرفت‌افزائي است. مداحي، پراکندن معرفت و حکمت و اميد و عقيده‌ي راسخ است. مداحي، جوشاندن چشمه‌هاي عواطف در دل‌ها است؛ با استفاده‌ي از هنر شعر، هنر آواز، هنر اجرا.» (1392/2/11)
يک موقع يک فردي راجع به واقعه‌‌ي کربلا داستاني مي‌گويد که داستانش، هم خيلي زيبا و هم خيلي حزن‌انگيز است؛ آن فردي هم که مي‌شنود متأثر ميشود؛ اما يک فرد ديگري مي‌آيد همين داستان زيبا را تبديل به فيلم يا تئاتر يا يک اثر هنري مي‌کند و آن وقت خيلي اثر مي‌گذارد بر قلوب انسان‌ها؛ اثري که درازمدت است. کار مداح هم مانند کار يک هنرمند است که يک موضوع را با استفاده از نوا و صداي خوش و هنرمندانه به مخاطب عرضه مي‌کند که موجب اثرگذاري بيشتر آن ميشود. رهبر انقلاب در يک جايي فرمودهاند: «در کار مداحىِ شما چند چشمه‌ي هنري وجود دارد: شعرتان هنر است؛ صدايتان هنر است؛ آهنگي که انتخاب مي‌کنيد، هنر است؛ اشارات و کارهايي که انجام مي‌دهيد، هنر است. » (1377/7/19) لذا مي‌گويند در مداحي، شعر خوب و هنرمندانه خواندن بسيار مهم است.
5. اشعار مداحي
راجع به بحث شعر، حضرت آقا مي‌گويند شعري را قبول داريم و مي‌گوييم که اين شعر براي مجلس امام حسين عليهالسلام خوب است که واجد چند خصوصيت باشد. فرمودهاند شعر بايد «محکم»، «قوي»، «خوش‌‌مضمون» و «قانع‌کننده» باشد: «شعر شما بايد خوب، محکم، قوي، خوش مضمون و قانع‌کننده باشد. گاهى قصيده‌اى که شما مى‌خوانيد، به اندازه‌ي چند منبرِ يک منبرىِ خوش بيان تأثير مى‌گذارد. گاهى يک بيت شعرِ بجا به قدر يک کتاب قيمت دارد. اينها آسان و مجانى به‌دست نمى‌آيد. انسان بايد زحمت بکشد، کار و تلاش کند، شعر خوب را بيابد، آن را حفظ کند و بخواند.» (1377/7/19)
دربارهي خصوصيت ديگر شعر فرمودهاند که بايد داراي مفاهيم اسلامي باشد و صرف قشنگ و جذاب بودن کفايت نمي‌کند. مثلاً بعضي از اشعاري را که مداحان مي‌خوانند قشنگ است و آدم خوشش مي‌آيد، اما هيچ مفهوم اسلامي همراهش نيست. افراد هم ميآيند و همراهش گريه ميکنند اما معرفتي در آن نهفته نيست. به همين دليل ايشان فرمودهاند: «يکي از چيزهايي که بايد در اين اشعار باشد، عبارت از مفاهيم بلند اسلامي - مثلاً در باب توحيد يا نبوت - است. بهترين اشعار قدما در باب توحيد و نبوت، همين مدايحي است که شعراي بزرگ ما در مقدمه‌ي ديوان‌ها و مثنوي‌هايشان ذکر کرده‌اند و گفتهاند.» (1368/10/28)
6. سبک و آهنگ مداحي
دربارهي سبک‌هايي هم که مداحان براي سرود‌ها و نوحه‌هاي خود در ايام ولادت و شهادت انتخاب ميکنند نيز ايشان توصيه‌ها و نکاتي دارند. اولين نکته‌اي که ايشان راجع به سبک روي آن تأکيد دارند، «توجه به موسيقي اصيل ايراني» است؛ ايشان معتقدند بسياري از گوشه‌‌هاي موسيقي ايراني برگرفته از مرثيه‌‌ها و مداحي‌ها است. يعني بسياري از موسيقي‌هايي که الان مرسوم است و آهنگسازان ما در دستگاه‌هاي مختلف مي‌‌سازند، برگرفته از مرثيه‌هاي مداحي‌هاي قديمي در ايران است. بنابراين مداحان مي‌توانند از اين موسيقي اصيل سنتي ايران که اتفاقاً داراي تنوع زيادي هم هست براي ساخت سبک‌ها و آهنگ‌هاي خود استفاده کنند: «ما در قديم از زبان موسيقي‌دان‌هاي معروف شنيده بوديم که مي‌گفتند موسيقي اصيل ايراني را نوحه‌خوان و شبيه‌خوان‌ها حفظ کرده‌اند؛ موافق‌خوان، مخالف‌خوان، علي‌اکبرخوان، قاسم‌خوان. هر کدام يک دستگاهي را به اينها مي‌دادند که بايد در آن دستگاه بخوانند. اين موجب شد که موسيقي نانوشته‌ي ايراني - که نه نُت داشت، نه نوشته داشت و نه چيز ديگري داشت - بتواند برسد به دست کساني که اينها را با نُت و شيوه‌هاي جديد بتوانند ثبت و ضبط کنند.» (1386/4/14)
نکته‌ي بعدي «پرهيز از تقليد غلط از سبک‌هاي غربي» است. ايشان معتقدند از سبک‌هاي غربي بايد پرهيز شود و در جاهاي مختلفي بر اين موضوع تأکيد کرده‌اند: «خواننده‌ي جلسه‌ي مداحي، ناگهان بيايد آهنگ‌هاي اروپائي را - آن هم به شکل غلط و نابلد بنا کند خواندن؛ سبک‌هائي که فرض کنيد حالا فلان خواننده‌ي غربي يا مقلد عربِ آن غربي يک‌وقتي خوانده، ما اين را از او ياد بگيريم و بنا کنيم خواندن! که قبل از انقلاب هم متأسفانه همين کارها را کردند. موسيقي اصيل ايراني را که مي‌توانست نوع حلال هم داشته باشد - البته همان موسيقي اصيل، يک نوعش هم حرام است؛ فرقي بين ايراني و غير ايراني نيست - همان را هم ضايع کردند. البته بعد از انقلاب بهتر شد؛ اما حالا مثلاً مداح يا خواننده‌ي ما بيايد در راديو و تلويزيون به تقليد - آن هم غلط - آهنگ غربي يا آهنگ مجالس لهو را در مجلس ايمان و در مجلس معنويت تکرار کند، اين درست نيست؛ اين غلط است.» (1386/4/14)
به همين دليل هم ايشان به مداحان توصيه ميکنند که خودشان آهنگ بسازند: «خودتان آهنگ بسازيد. اين همه ذوق و اين همه هنر وجود دارد. يقيناً در جمع علاقه‌مندان به اين جريان کساني هستند که مي‌توانند آهنگ‌هاي خوبِ مخصوص مداحي بسازند؛ آهنگ عزا، آهنگ شادي.» (1384/5/5)
توصيه رهبر انقلاب درباره مراسم حسينيه امام خميني
حضرت آقا دربارهي جلسات حسينيه چند نکته را هم تذکر داده‌اند؛ مثلاً اين‌که گفتهاند چون مردم از يکي دو ساعت قبل از شروع جلسه به اين‌جا ميآيند و مي‌‌نشينند، برنامه‌‌ها طوري تنظيم شود که وقت مردم تلف نشود. به همين خاطر دفتر مقام معظم رهبري برنامهي نماز‌هاي ظهر و عصر ماه مبارک رمضان را اين‌گونه تنظيم کرده که از يک ساعت قبل از اذان ظهر برنامهي قرائت قرآن شروع شود. يا در ايام محرم و فاطميه، آقاي فلاح‌زاده از نيم ساعت قبل از اذان ميآيند و مسائل شرعي را مطرح ميکنند. اين باعث ميشود که وقت مردم بيهوده نگذرد.
در جلساتتان کتاب بخوانيد
ايشان يک‌بار خودشان به من فرمودند که در اين جلساتي که داريد، بعضي از کتاب‌هاي خوب را بياوريد و از روي آنها براي حاضران بخوانيد. حالا ممکن است اين کتاب‌‌ها خاطرات رزمندگان باشد يا غيره. اين باعث ميشود که افراد به کتاب خواندن عادت کنند. چون مردم عموماً عادت ندارند به کتاب خواندن. ما هم با توجه به همين مسأله در جلسات خودمان، بعضاً اين کار را انجام داديم.
منبع: پايگاه اطلاع‌رساني دفتر حفظ و نشر آثار حضرت آيت‌الله‌العظمي سيدعلي خامنه‌اي (مد‌ظله‌العالي) - مؤسسه پژوهشي فرهنگي انقلاب اسلامي
انتهاي متن/
منبع : دانا